Mongolska jurta

Ludy mongolskie z Azji Środkowej tradycyjnie prowadzili koczowniczy tryb życia. Grupy Mongołów nieustannie wędrowały przez położone między górami równiny poprzecinane rzekami. Typowymi dla tej kultury pasterskiej zwierzętami hodowlanymi były konie, owce i bydło (a na niektórych obszarach także wielbłądy).

Najważniejsze były konie, które traktowano niemalże na równi z człowiekiem. Mongołowie otaczali te zwierzęta, użytkowane przecież w różnych celach (w podróży, transporcie, bitwie, a nawet jako źródło pożywienia) głębokim szacunkiem. Ta niezwykła relacja łącząca ludzi i konie to jeden z najważnieszych elementów mongolskiej kultury.

Jurta (w języku mongolskim ger), ten osobliwy rodzaj namiotu, jest jednym z ważnych elementów mongolskiej tożsamości narodowej. Użyte do budowy materiały i konstrukcja jurty doskonale przystają do prowadzonego przez nich trybu życia i warunków klimatycznych środowiska naturalnego. Jest łatwa w montażu, demontażu i transporcie. Całkowita waga elementów średniej wielkości jurty wynosiła 250-300 kg. Transportowano je na wozach ciągniętych przez woły, konie lub wielbłądy.

Warto zauważyć, że choć do kraju dotarły już oczywiście zdobycze współczesności, to jednak znaczna część ludności Mongolii nadal pomieszkuje w jurtach. W śródmieściu Ułan Bator, stolicy, wznoszą się już wieżowce, ale na peryferiach miasta wciąż jeszcze rozciągają się kwartały złożone z jurt.

Jurty mongolskie budowane są na planie koła, albowiem ich mieszkańcy wierzą, że dzięki temu negatywna energia nie zbiera się w kątach namiotu, bo przecież ich nie ma. W ten sposób jurta zapewnia im idealne warunki do odpoczynku, a zła energia (np. gniew) ich ominie.

Wnętrze jurty jest tradycyjnie podzielone na kilka odrębnych części. Drzwi są tradycyjnie zwrócone na południe (co miało zapobiec przedostawaniu się do jurty dominujących na tych terenach północnych wiatrów i zapewnić wylatywanie pądzonego wiatrem dymu). Z przodu znajdowała się przestrzeń dla skromniejszych gości. Miejsce naprzeciwko drzwi, po północnej stronie jurty, zarezerwowane było na rodzinny ołtarz, a przed nim przyjmowano dostojnych gości. Na lewo od wejścia znajduje się strona męża. To tutaj siadali goście płci męskiej. Druga strona przeznaczona jest dla żony, dzieci i gości płci żeńskiej. Pośrodku jurty znajdowało się palenisko. Miało to również symboliczne znaczenie, ponieważ miejsce ognia, który uznawany był za święty, symbolizowało również centrum wszechświata.

Podczas projektowania jurty ważnym czynnikiem była łatwość montażu i demontażu. Na wybór materiałów miała również wpływ ich naturalna dostępność. Konstrukcja boków jurty powstaje z drewnianych krat ściennych. Poszczególne elementy krat wiązane są ze sobą za pomocą sznurów. Dach budowany jest z krokwi dachowych i wsparty na słupach. Na szczycie posiada okrągły otwór służący do odprowadzania z jurty dymu.

Zewnętrzna część jurty pokrywana jest specjalnym materiałem, filcem, wytwarzanym ze spilśnionej na mokro, a następnie wysuszonej sierści zwierzęcej (głównie wełny). Filc doskonale trzyma ciepło, przepuszczając jednocześnie powietrze, a zatrzymując wodę. Zewnętrzne pokrycie jest przymocowane do ramy za pomocą lin. Liny nie tylko utrzymują filc na miejscu, ale także zapewniają stabilność całej konstrukcji. Otwór dymny i wejście przykrywano osobnymi odsuwalnymi zasłonami. Podczas upałów filcowe pokrycie w dole jurty podwijano do góry, żeby zapewnić niezbędną cyrkulację powietrza i wietrzenie wnętrza.