Moğol Yurdu

İç Asya'da yaşayan Moğollar, geleneksel göçebe yaşam tarzını sürdürüyor. Gruplar halinde sıradağlarla çevrili, nehirlerin kestiği geniş bozkırlarda dolaşıyorlar. Hayvancılığa dayalı kültürleri at, koyun, sığır ve bazı bölgelerde deve gibi hayvanları beslemeye dayanıyor.

Bu hayvanlar arasında at, insanın can yoldaşı olarak en yüksek değere sahip. Ulaşım, yük taşıma, savaş ve hatta besin kaynağı gibi çeşitli amaçlarla kullanılan atlara büyük saygı duyuluyor. İnsan ile at arasındaki güçlü bağ, zamanla Moğol kültürünün temel taşlarından biri haline gelir.

Moğolca "ger" olarak adlandırılan yurt, Moğol ulusal kimliğinin en önemli unsurlarından biri. Tasarımı ve kullanılan malzemeleri, göçebe yaşam tarzına ve iklim koşullarına son derece uygun. Kurulumu ve sökülmesi kolay; ayrıca öküz, at ya da deve tarafından çekilen arabalarla taşınabilecek kadar hafif. Ortalama büyüklükteki bir yurdun tüm parçalarıyla birlikte toplam ağırlığı 250-300 kg arasında.

Moğolistan modern teknolojik gelişmeleri benimsemiş olsa da nüfusun önemli bir bölümünün günümüzde hâlâ yurtlarda yaşıyor olması ilginç. Başkent Ulan Batur'un merkezi yüksek binalarla doluyken, kentin dış mahalleleri geleneksel yaşam tarzının sürdüğü yurt bölgelerine de ev sahipliği yapıyor.

Moğol yurtları daire şeklinde. Moğol inanç sistemine göre, kötü enerjiler köşelerde biriktiği için yurtlar yuvarlak biçimde yapılır. Bu sayede yurtta kalanlar huzur içinde uyuyabilir, öfke gibi olumsuz duygulardan korunabilir.

Yurdun içi, geleneksel olarak her biri farklı işleve sahip çeşitli alanlara ayrılır. Geleneklere göre giriş kapısı, içeriyi güçlü kuzey rüzgarlarından korumak ve dumanın dışarı çıkmasını sağlamak amacıyla daima güneye bakar. Girişe yakın alan, sıradan konuklar içindir. Aile sunağı ise girişin tam karşısında yer alır; sunağın önündeki alan ise onur konuklarına ayrılır.

Kocanın tarafı, girişin solundadır ve bu alana aynı zamanda erkek konuklar da oturur. Sağ taraf ise eş, çocuklar ve kadın konuklar içindir. Yurdun tam ortasında sembolik anlam da taşıyan ocak yer alır. Kutsal sayılan ateşin bulunduğu yer, evrenin merkezini de sembolize eder.

Kurulma ve sökülme kolaylığı, yurt tasarımında en önemli unsurlardan biri. Yapımında kullanılan malzemelerin seçiminde ise, büyük ölçüde bölgedeki doğal kaynakların etkisi olmuştur. Yurdun iskeleti, baklava dilimi şeklindeki ahşap parçaların bağlayıcı malzemelerle bir arada tutulmasıyla oluşturulan katlanabilir bir kafes. Çatı ise direklerle desteklenen sırıklardan yapılır ve tepe kısmında, dumanın dışarı çıkmasını sağlamak amacıyla dairesel bir açıklık bırakılır.

Yurdun dış yüzeyi, hayvan kıllından, çoğunlukla koyun yününden yapılan keçeyle kaplanır. Keçe, mükemmel bir yalıtım sağlar: Isıyı tutar, aynı zamanda nefes alır ve su geçirmez. Keçe kaplama, iskelete halatlarla tutturulur. Halatlar yalnız keçeyi sabitlemekle kalmaz, aynı zamanda yapıya denge desağlar.

Çatı halkası ve giriş, çekilebilir ayrı bir örtüyle kapatılır. Sıcak havalarda keçe kaplama hava akışını artırmak ya da içeriyi havalandırmak için yukarı doğru kıvrılır.