Inson tanasi (erkak)

Teri inson tanasidagi eng katta organdir: voyaga yetgan kishining teri yuzasi taxminan 1,5 kvadrat metrni tashkil qiladi va gipodermal yog'ni hisobga olgan holda taxminan 12 kg massaga ega. Bu tanani mexanik shikastlanishdan, ultrabinafsha nurlanishidan va patogenlardan himoya qiladi; uning keratin qatlami qurib qolishiga yo‘l qo‘ymaydi. Termoregulyatsiyada ham muhim rol o‘ynaydi. Teri bizning eng katta sezgi organimizdir; uning retseptorlari issiqlik, sovuq va mexanik ogohlantirishlarni aniqlaydi.

Skelet mushaklari harakatlanishning faol organlaridir. Inson tanasida 350 ga yaqin uzun, kalta, tekis va halqasimon skelet mushaklari mavjud bo‘lib, ular tana massasining taxminan 50% ni tashkil qiladi. Mushaklar suyaklarga tendonlar orqali biriktirilgan bo‘ladi.

Voyaga yetgan odamning skeleti 206 ta suyakdan iborat. Suyaklar katta hajmdagi og‘irlikni ko‘tarish uchun bir vaqtning o'zida ham qattiq, ham moslashuvchan bo‘ladi. Suyak metabolizmi sekin jarayon bo‘lib, suyaklarning tiklanishi ham mos ravishda sekin bo‘ladi. Singan suyakning tiklanishi uchun kamida 6 hafta kerak bo‘ladi. Osteoporozning oldini olish uchun kalsiyning kunlik to‘g‘ri iste’mol qilinishini ta’minlash kerak (o‘smirlar uchun 1500 mg).

Ovqat hazm qilish tizimi ozuqa moddalarining hazm bo‘lishi va so‘rilishi uchun javobgardir. Ovqat og‘izda tishlar bilan eziladi; uglevodlarni hazm qilish ham shu yerda boshlanadi. Oshqozondagi kislotali muhitda proteinlar hazm qilinadi. Keyin barcha uch turdagi oziq moddalar ingichka ichakda so‘riladi, ya’ni oqsillar, uglevodlar va lipidlar. U yerda oshqozon osti bezi tomonidan chiqariladigan va ovqat hazm qilish fermentlarini o‘z ichiga olgan oshqozon osti bezi shirasi bo‘shatiladi, shuningdek, jigar tomonidan ajralib chiqadigan va lipidlarning hazm bo‘lishiga yordam beradigan safro mavjud. Yo‘g‘on ichak suv va minerallarni o‘zlashtiradi; uning bakteriya florasi vitaminlar ishlab chiqaradi.

Bizning tanamizdagi katabolik jarayonlar kislorodni talab qiladi va karbonat angidrid hosil qiladi. Kislorodning so‘rilishi va karbonat angidridning chiqishi o‘pkada sodir bo‘ladi. Bo‘shashgan holatda biz daqiqada taxminan 16 marta nafas olamiz va har safar taxminan yarim litr havo almashtiramiz. O‘pka saratoni - o‘pkaning jiddiy kasalligi; chekish uning rivojlanish ehtimolini sezilarli darajada oshiradi.

Bizning tanamizdagi qon tomirlari tarmog‘i yurak-qon tomir tizimini tashkil qiladi. Tizimli qon aylanish - yurak-qon tomir tizimining tanadagi barcha a’zolarni kislorodga boy qon bilan ta’minlaydigan va karbonat angidridni chiqarib yuboradigan qismi. O‘pkada qon aylanishi esa karbonat angidridga boy qonni yurakdan o‘pkaga olib boradi, u yerda karbonat angidrid chiqarib yuboriladi va kislorod aksincha yutiladi. Keyin kislorodga boyingan qon yurakka yetkaziladi. Qon yurakning qisqarishi bilan qon tomirlari orqali aylanadi. Yurak va qon tomirlarining to‘g‘ri ishlashini ta’minlash uchun muntazam ravishda jismoniy mashqlar qilish, sog‘lom, yog‘ miqdori kam bo‘lgan parxez taomlarini iste’mol qilish va chekishdan voz kechish kerak.

Asab tizimi endokrin tizim bilan birgalikda tananing muvofiqlashtirilgan, tartibga solingan faoliyati uchun javobgardir. Markaziy asab tizimi bosh miya va orqa miyadan, periferik nerv sistemasi esa nervlardan iborat bo‘lib, markaziy nerv sistemasi va organlar o‘rtasida elektr signallari sifatida axborot uzatadi. Miyadan bevosita chiqadigan 12 juft kranial nervlar va orqa miya segmentlaridan chiqadigan 31 juft orqa miya nervlari mavjud.

Keraksiz va zararli moddalar buyraklar tomonidan tanadan chiqarib yuboriladi. Ular kuniga taxminan 1,5 litr peshob chiqaradilar. Peshob pufagida yig‘ilgan peshob keyinchalik peshob yo‘llari orqali tanadan chiqariladi.
Peshob chiqarish tizimining keng tarqalgan kasalligi buyrak tos bo‘shlig‘ining yallig‘lanishi bo‘lib, bunda peshobda oqsillar paydo bo‘ladi. Buyrakda tosh shakllanishi ham tez-tez uchraydigan holat, simptomlari: kichik mexanik shikastlanish tufayli peshobda qon paydo bo‘ladi.

Limfa - bu to‘qima bo‘shliqlarida joylashgan suyuqlik. U qondan, kapillyarlarning devorlari bo‘ylab osmos orqali hosil bo‘ladi. Metabolik mahsulotlar ham limfa orqali chiqariladi.
To‘qima suyuqligi limfa tomirlari orqali subklavian venaga yetkaziladi. Limfa tugunlarida joylashgan oq qon hujayralari to‘qima suyuqligidagi patogenlarga qarshilik ko‘rsatadi. Bu immunitet tizimining ishlashi uchun juda muhimdir.
Muhim limfa organlariga shuningdek timus, taloq va bodomsimon bezlari ham kiradi. Ular oq qon hujayralarining yetishishida va immunitetni himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi.

Jinsiy a’zolar nasl qoldirish uchun mas’uldir, ular jinsiy hujayralarni hosil qiladi. Urug‘lantirish jarayonida sperma tuxum bilan birlashadi va ular embrion rivojlanadigan zigota hosil qiladi. Moyak - erkaklarning jinsiy bezi bo‘lib u sperma ishlab chiqaradi. Sperma epididimda saqlanadi; eyakulyatsiya paytida sperma peshob yo‘li orqali urug‘ bilan birga chiqadi. Urug‘ prostata va urug‘ pufakchalari tomonidan ishlab chiqariladi.

Gormonlar endokrin tizim bezlari tomonidan ishlab chiqariladi. Adrenalin buyrak usti bezlari tomonidan, insulin oshqozon osti bezi tomonidan va tiroksin qalqonsimon bez tomonidan chiqariladi. Endokrin tizimining markazi gipotalamus-gipofiz o‘qidir. Gipotalamus gipofiz bezini tartibga soluvchi gormonlar ishlab chiqaradi, ular gipofiz gormonlarini ishlab chiqarishni tartibga soladilar. Bu gormonlar boshqa endokrin bezlarni: qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari va reproduktiv bezlarni rag‘batlantiradi. Oshqozon osti bezi gipotalamus-gipofiz o‘qi tomonidan boshqarilmaydi.